متفرقه ادبیات قبل از اسلام

[nazinazi is verified member.]

منظور از «ادبیات ایران پیش از اسلام»، مجموعه فعالیت‌های ادبی ایرانیان باستان به دو صورت شفاهی و مکتوب و به تمامی زبان‌های ایرانی است. بخشی از آنها دولتی است، مانند سنگ‌نوشته‌های شاهان و نوشته‌های روی سکه‌ها و بخشی دیگر، مبتنی بر داستان‌های ملی، افسانه‌ها و بعضی از آداب و رسوم اجتماعی است و پیکره اصلی ادبیات شفاهی غیردینی پیش از اسلام را تشکیل می‌دهد. اما بیشتر آثاری که از این دوران به صورت مکتوب بر جای مانده، با دستگاه‌های دینی زردشتی، بودایی، مانوی و مسیحی مرتبط است و بدنه اصلی ادبیات دینی ایران پیش از اسلام را می‌سازد.

 

[nazinazi is verified member.]

در ایران پیش از اسلام، آثار دینی و ادبی معمولا به کتابت درنمی‌آمد و بیشتر به صورت روایی، سینه به سینه، منتقل و حفظ می‌شد؛ مثلا کتاب اوستا، پس از سده‌ها انتقال شفاهی، سرانجام در دوره ساسانی به کتابت درآمد. پایبندی ایرانیان به حفظ سنت ادبیات شفاهی و نیز جنگها و تعصبات دینی و فرهنگی و تغییر خط و زبان و بسیاری عوامل دیگر موجب نابودی گنجینه ادبی پرارزش ایران پیش از اسلام شده است. از این رو، آنچه از زبان‌های مختلف ایرانی به صورت مکتوب باقی مانده، در برابر حجم گسترده ادبیات ایران باستان بسیار ناچیز است.

 

[nazinazi is verified member.]

«زبان‌های ایرانی» شاخه‌ای از زبان فرضی «هندوایرانی»‌اند که از قدیم‌ترین روزگاران تاکنون درون مرزهای ایران یا بیرون آن متداول بوده‌اند و زبان‌ها و گویش‌هایی را شامل می‌شوند که از نظر ویژگی‌های زبانی وجوه مشترک دارند. از زبان‌های ایرانی، در طی تاریخی دراز، اسنادی در دست است که چگونگی تحول آنها را نشان می‌دهد. تاریخ این تحول را می‌توان به سه دوره اصلی بخش کرد: ۱. دوره باستان؛ ۲. دوره میانه؛ ۳. دوره جدید.

 

[nazinazi is verified member.]

از زبان‌های ایرانی دوره باستان، که از قدیم‌ترین زمان تا انقراض هخامنشی (۳۳۰ق.م) در گستره بسیار پهناوری رواج داشته است، چهار زبان مادی، سکایی، پارسی باستان و اوستایی را می‌شناسیم. در مآخذ باستانی اشاراتی به ادبیات شفاهی این چهار زبان شده است، ولی تنها از دو زبان اوستایی و پارسی باستان آثار ادبی مکتوبی بر جای مانده است.

 

[nazinazi is verified member.]

از زبان‌های ایرانی دوره میانه، که پس از فروپاشی هخامنشی تا انقراض حکومت ساسانیان (۶۵۱م) و آغاز دوره اسلامی در مناطق مختلف متداول بوده، آثار ادبی عمده‌ای در دست است. زبان‌های این دوره از نظر ویژگی‌های زبانی به دو گروه غربی (شامل زبان‌های: پارتی یا پهلوی اشکانی و فارسی میانه یا پهلوی ساسانی) و شرقی (شامل زبان‌های سُغدی، خوارزمی، سَکایی و بلخی) بخش می‌شوند.

 

[nazinazi is verified member.]

مانی و پیروانش، برخلاف سنت ایرانی انتقال شفاهی آثار ادبی، به نگارش آثار خود بسیار اهمیت می‌دادند. از این رو از آنها آثار ادبی ارزشمندی به زبانِ‌های ایرانی (فارسی میانه، پهلوی اشکانی و سغدی) برجای مانده است